Romantizam u književnosti (prema francuskom ‘le romantisme’) ili romantika (prema nemačkom ‘die Romantik’) kao književnoistorijski tipološki pojam u nauci o književnosti označava književni metod, pravac i stilsku formaciju.
Romantizam kao književni metod (vanvremena kategorija koju čini kompleks postupaka, izražajnih sredstava i umetničkih afiniteta) koji se javlja u svim književnostima od antike do danas kao suprotnost klasicističkom metodu, označava književnost koja svojim predmetom smatra svet čovekovih osećanja, daje prednost iracionalnom u odnosno na racionalno, nadahnuće traži u dalekoj prošlosti, posebno u srednjem veku, i razvija interesovanje za usmeno stvaralaštvo vlastitog i drugih naroda koji su bili van zapadnoevropskog kulturnog kruga.
Ovakva shvatanja književnosti dovela su do stvaranja književnog pravca najpre u zapadnoevropskim književnostima (nemačka, francuska, engleska književnost), postepeno zahvatajući književnosti naroda koji su u to vreme razvijali nacionalnu svest.
Romantizam kao književni pravac javlja se u zapadnoevropskoj književnosti krajem 18. veka i preovlađuje tokom prve tri decenije 19. veka. Razvijao se kao suprotnost klasicizmu.
Književnost romantizma se javlja kao neposredna reakcija i suprotnost prosvetiteljskoj i pseudoklasičarskoj literaturi. I sadržajem i oblicima i idejama ona je donela radikalne izmene i unela sasvim nov duh i raspoloženja u dotadašnje književno stvaranje.
To je književnost koja se javlja u vreme buržoaskog formiranja nacija, kada je buržoazija uspela da suvereno nadvlada umetnost crkve i feudalaca i da otvori puteve svojoj svetovnoj kulturi. U to vreme se privode kraju borbe za uvođenje narodnih jezika u književnost i za prilagođavanje pravopisa prirodi tih jezika. Te borbe su kod svih naroda bile redovan propratni elemenat romantičarske književnosti.
Kao direktna suprotnost racionalističkom veličanju razuma, kod romantičara se rađa kult mašte i osećanja. Umesto nekadašnje objektivnosti, sređenosti i tačno utvrđenih pravila, romantičari proklamuju potpunu, ničim ograničenu slobodu u književnom stvaranju i zauzimaju krajnje subjektivan stav prema životu u stvarnosti. Oni u svojim delima nisu slikali životne pojave u njihovoj objektivnoj istinitosti, već su snagom osećanja i mašte preinačavali stvarnost u vid koji je odgovarao njihovom ličnom rasploženju i utiscima. Takav subjektivan stav prema životnim zbivanjima zasnovan je na naglašenom isticanju čovekovog ja, čovekove ličnosti, čiji uzbuđeni unutrašnji svet postaje centralna tema svih romantičara.
Ne mogavši da nazru perspektive za budućnost, a nezadovoljni stvarnošću koja ih je razočarala svojom ledenom praktičnošću, romantičari se često vraćaju prošlosti. Oni u njoj pretežno traže neobične motive i time zadovoljavaju svoju sklonost prema svemu što je nepoznato i zagonetno. Daleki Istok, Indija i srednji vek pružali su obilje materijala za njihova dela. Pri tom je život tih dalekih zemalja i vremena dočaravan potpuno slobodno i neukrotivom snagom mašte. A i kad su slikali stvarnost, romantičari su se opet oslanjali na svoje utiske i subjektivne predstave o njoj. Zato možemo reći da je književnost romantizma u svojoj osnovi pesnička i do proizvoljnosti slobodna modifikacija životne stvarnosti.
Likovi te nove književnosti uvek su, naglašeno, a često i jednostrano slikani. Oni su preterani bilo u dobru bilo u zlu. To su najčešće ljudi koje razdiru velike i kobne strasti, ljudi koji se tragično sukobljavaju sa životom ili se gordo uzdižu nad svojom stvarnošću. Oni se bore za velike i humane ideale, stradaju i lutaju, pokušavajući da u dalekim i nepoznatim zemljama nađu mir svojoj uzbuđenoj duši.
U skladu sa takvim motivima i idejama stvoren je poseban stil i jezik romantičara. TRažene su naročite reči i izrazi - birani, neobični i uvek sračunati na efekat. Njihov pravi cilj bio je da se u duši čitalaca pokrene mašta i izazovu što jača osećanja. Isto se tako slobodno prilazilo i formi kjniževnih dela. Nasuprot pseudoklasičnim propisima, novi pesnici sa puno slobode rešavaju pitanja forme, koja je zato postala mnogo bogatija i raznovrsnija. Romantičari u toj slobodi stvaraju i sasvim nove pesničke vrste, omogućavajući time svojim osećanjima da se što potpunije izraze.
U društvenom i nacionalnom pogledu romantičari su svojim delima u mnogo čemu predstavljali napredak čovekovog uma i duha. Ljubav prema prošlosti uopšte svodila se najčešće na oživljavanje i izučavanje nacionalne prošlosti. U vezi s tim se posebno razvila ljubav prema narodnim umotvorinama i običajima. Zato je romantičarska književnost kod čitalaca izazvala jačanje nacionalne svesti i razvijanje nacionalnih osećanja. U tome, pored ostalog, i jeste krupna zasluga književnog stvaranja romantičara.
izvor: pregled jugoslovenske književnosti + vikipedija
Autor: Jasmina Lošonc
